Những điều cần biết về IPO

Nhiều công ty chọn cách bán cổ phiếu ra công chúng thông qua hình thức Phát hành lần đầu ra công chúng (initial public offering - IPO) để tiếp cận nguồn vốn rộng hơn và đảm bảo cổ phiếu được định giá rõ ràng và có tính thanh khoản. Mặc dù, một số công ty từ chối IPO vì nó tốn thời gian và tốn kém, phần lớn là do các yêu cầu công bố thông tin liên tục.

Định nghĩa IPO 

Khái niệm

Chào bán lần đầu ra công chúng - IPO (initial public offering) là thuật ngữ được sử dụng để diễn tả việc bán cổ phiếu lần đầu tiên của một công ty ra công chúng,  từ đó trở thành công ty đại chúng vì cổ phiếu của công ty đó sẽ được niêm yết trên một sàn giao dịch chứng khoán. Cổ phiếu được bán trong một đợt IPO có thể là cổ phiếu mới do công ty phát hành cho các mục đích của đợt IPO hoặc có thể là cổ phiếu hiện có do các cổ đông tư nhân nắm giữ. Nói cách khác, một công ty là công ty tư nhân cho đến khi thực hiện IPO, từ lúc này công ty sẽ trở thành một công ty giao dịch công khai. Là nhà đầu tư, bạn có thể mua cổ phiếu trực tiếp từ công ty và trở thành cổ đông.

Tại sao công ty lại thực hiện IPO?

Với sự đa dạng của các công ty, lĩnh vực và chủ sở hữu khác nhau, không có câu trả lời nào là chính xác cho lý do tại sao một công ty quyết định thực hiện IPO. Tuy nhiên, ta có thể liệt kê một vài lý do tiêu biểu sau:

• Tiếp cận vốn: Tạo thị trường công khai cho cổ phiếu có nghĩa là bạn có cơ sở đầu tư rộng hơn để tiếp cận vốn cổ phần trong tương lai. Tại thời điểm IPO, cổ phiếu mới thường được bán, huy động vốn để tăng trưởng và phát triển. Cổ phiếu được giao dịch cũng được coi là một "đơn vị tiền tệ" tích cực để tài trợ cho các hoạt động mua lại

• Tính thanh khoản: IPO giúp tạo ra một thị trường riêng cho cổ phiếu. Điều này giúp những người nắm giữ hiện tại có khả năng bán cổ phiếu hoặc ít nhất là thấy định giá theo thời gian thực và cho phép nhiều nhà đầu tư hơn mua cổ phiếu

• Khuyến khích nhân viên: Nhân viên trong các công ty tư nhân, đặc biệt là các công ty mới thành lập, thường được trả thù lao một phần bằng cổ phần trong công ty. IPO là một bước quan trọng trong việc cho phép họ định giá hoặc bán những cổ phiếu này. Ngoài ra, nhiều công ty sử dụng các chương trình quyền chọn mua cổ phiếu cho nhân viên (hoặc ESOP) như một phần của thù lao liên tục của họ

• Hồ sơ và trạng thái được cải thiện: Việc công khai làm tăng khả năng hiển thị của công ty trong số các nhà đầu tư. Điều này không chỉ có nghĩa là các nhà đầu tư cổ phần mà còn có thể giúp ích cho các nhà đầu tư khác, chẳng hạn như quỹ trái phiếu. Trạng thái đạt được danh sách và sự tiết lộ được yêu cầu cũng có thể hữu ích với khách hàng và nhà cung cấp.

• Cho phép chủ sở hữu và nhà đầu tư sớm bán cổ phần của họ để kiếm tiền: Một công ty trở nên thanh khoản thông qua việc bán cổ phiếu trong một đợt IPO. Các nhà đầu tư mạo hiểm bán cổ phần của họ trong công ty vào thời điểm này để thu lợi nhuận và thoát khỏi công ty.

• Nâng cao nhận thức cộng đồng: Các đợt IPO được “đánh dấu sao” (star-marked) trong lịch thị trường chứng khoán và từ đó trở thành một vấn đề được thảo luận nhiều và sẽ có nhiều lời bàn tán liên quan đến những sự kiện này. Đây là một cách hiệu quả để một công ty ra mắt và tạo danh tiếng trên thị trường.

Quy trình IPO 

Quy trình thực hiện IPO bao gồm các bước cơ bản được thảo luận dưới đây. Thông thường, thời gian cần thiết để thực hiện các bước này là từ sáu tháng đến hơn một năm.

Bước 1: Lựa chọn ngân hàng đầu tư phù hợp

Bước đầu tiên của quy trình IPO là công ty phát hành chọn ngân hàng đầu tư. Ngân hàng này sẽ thực hiện việc tư vấn cho công ty về quy trình IPO đồng thời cũng thực hiện việc cung cấp dịch vụ bảo lãnh phát hành. Ngân hàng đầu tư được lựa chọn theo các tiêu chí sau:

• Danh tiếng

• Chất lượng nghiên cứu

• Chuyên môn trong ngành

• Phân phối: tiêu chí này có nghĩa công ty ưu tiên lựa chọn các ngân hàng đầu tư đã từng cung cấp chứng khoán đã phát hành cho nhiều nhà đầu tư tổ chức hoặc cá nhân hơn các ngân hàng khác.

• Mối quan hệ trước với ngân hàng đầu tư

Bước 2: Thẩm định và nộp hồ sơ theo quy định

Trong bước này, các ngân hàng đầu tư sẽ thực hiện việc bảo lãnh phát hành. Đây là quá trình ngân hàng đầu tư hay còn gọi là người bảo lãnh phát hành hoạt động như một nhà môi giới giữa công ty phát hành và các nhà đầu tư để giúp công ty thực hiện IPO có thể bán số cổ phiếu ban đầu của mình. Ngân hàng đầu tư thường cung cấp những lựa chọn về bảo lãnh phát hành có sẵn sau đây cho công ty phát hành IPO:

• Cam kết vững chắc (Firm commitment): Theo một thỏa thuận như vậy, người bảo lãnh phát hành sẽ thực hiện mua toàn bộ cổ phiếu với giá ưu đãi rồi sau đó bán lại cổ phiếu cho các nhà đầu tư công chúng. Cam kết này đảm bảo cho công ty chắc chắn thu được một khoản tiền huy động nhất định

• Thỏa thuận Nỗ lực Tốt nhất (Best efforts agreement) : Theo thỏa thuận này, ngân hàng đầu tư không đảm bảo số tiền mà họ sẽ huy động được cho công ty phát hành mà chỉ thay mặt công ty này thực hiện việc bán cổ phiếu. 

• Tất cả hoặc Không có Thỏa thuận (all or none agreement): Trừ khi có thể bán được tất cả số cổ phần đã chào bán, nếu không thì đợt chào bán sẽ bị hủy bỏ.

• Bảo lãnh phát hàng (Syndicate of Underwriters) : Các đợt chào bán công khai có thể được quản lý bởi một ngân hàng đầu tư duy nhất hoặc bởi nhiều người quản lý. Trong trường hợp có nhiều người quản lý, một ngân hàng đầu tư sẽ được chọn làm người quản lý chính hoặc người điều hành sổ sách. Ngân hàng này hình thành một tập hợp các nhà bảo lãnh phát hành thành các liên minh chiến lược với các ngân hàng khác, mỗi ngân hàng sau đó sẽ bán một phần IPO. Thoả thuận này xuất hiện khi ngân hàng đầu tư chính muốn đa dạng hóa rủi ro IPO giữa nhiều ngân hàng.

Bước 3: Định giá

Sau khi quy trình IPO được SEC duyệt và chấp thuận thì các công ty phát hành sẽ được quyết định ngày có hiệu lực. Vào ngày trước ngày này, công ty phát hành và ngân hàng thực hiện việc bảo lãnh phát hành sẽ họp và quyết định giá chào bán hay là giá bán cổ phiếu và tổng số lượng cổ phần được bán. Các yếu tố dưới đây là những yếu tố tiêu biểu tác động đến mức giá này:

• Sự thành công / thất bại của các buổi chạy đường bộ (như được ghi trong sổ thứ tự)

• Mục tiêu của công ty

• Điều kiện của nền kinh tế thị trường

Thông thường, giá chào bán trong đợt IPO sẽ được đặt thấp hơn giá thực tế của cổ phiếu. Nếu một đợt IPO được định giá thấp hơn thì các nhà đầu tư công chúng của đợt IPO này sẽ kỳ vọng giá cổ phiếu tăng thêm trong ngày chào bán IPO. Điều này sẽ làm tăng nhu cầu mua cổ phiếu IPO. Ngoài ra, việc định giá thấp sẽ bù đắp cho các nhà đầu tư về phương diện rủi ro mà họ phải chịu khi quyết định đầu tư vào IPO. 

Bước 4: Ổn định

Sau khi việc phát hành cổ phiếu được đưa ra thị trường, nhà bảo lãnh phát hành sẽ chịu trách nhiệm trong việc đưa ra các khuyến nghị của nhà phân tích. Sau đó, ngân hàng đầu tư sẽ thực hiện việc ổn định thị trường cũng như tạo thị trường cho cổ phiếu đã phát hành. Ngân hàng đầu tư thực hiện bình ổn thị trường sau khi thị trường mất cân đối sau quy trình IPO bằng cách mua cổ phiếu ở mức giá chào bán hoặc thấp hơn mức giá này. Hoạt động bình ổn chỉ có thể được thực hiện trong một thời gian ngắn. Trong giai đoạn ổn định thị trường, ngân hàng chịu trách nhiệm bảo lãnh phát hành có quyền tự do giao dịch và tác động đến giá của cổ phiếu IPO do các lệnh cấm thao túng giá bị đình chỉ trong thời gian này.

Bước 5: Chuyển sang Cạnh tranh Thị trường

Giai đoạn cuối cùng của quá trình IPO liên quan đến việc chuyển đổi giai đoạn sang cạnh tranh thị trường. Giai đoạn này bắt đầu 25 ngày sau khi thực hiện quy trình IPO. Trong giai đoạn này, các nhà đầu tư công chúng chuyển từ việc dựa vào các bản công bố và bản cáo bạch bắt buộc sang quan tâm đến các lực lượng thị trường để thu thập thông tin về cổ phiếu mà họ mua. Hết khoảng thời gian này, ngân hàng đầu tư chịu trách nhiệm bảo lãnh phát hành có thể đưa ra các ước tính về thu nhập và định giá của công ty phát hành cổ phiếu IPO với vai trò là người cố vấn và đánh giá sau khi quy trình IPO hoàn thành.

Khi nào IPO mang lại lợi nhuận?

Tận dụng những lợi thế khi là người đi đầu

Điều này hoàn toàn đã được chứng minh khi các công ty danh tiếng quyết định thực hiện quy trình IPO. Điều này giúp các nhà đầu tư có cơ hội mua cổ phiếu của những công ty này với giá ưu đãi hơn nhiều vì nếu cổ phiếu của công ty tiếp cận thị trường thứ cấp thì giá cổ phiếu có thể sẽ tăng mạnh.

Tỷ lệ lợi nhuận tiềm năng cao

Nếu công ty có tiềm năng phát triển thì việc mua cổ phiếu của công ty trong khi công ty đang thực hiện IPO có thể mang lại lợi nhuận cao trong tương lai. 

Tăng danh sách

Khi một công ty được niêm yết trên thị trường chứng khoán thì cổ phiếu của nó có khả năng được giao dịch với giá cao hoặc thấp hơn giá được phân bổ. Trường hợp giá mở cửa cao hơn giá phân bổ thì họ sẽ nhận được khoản lợi nhuận gọi là lợi nhuận niêm yết.

Nhìn chung, các nhà đầu tư kỳ vọng IPO sẽ có hiệu quả do các yếu tố như nhu cầu hay xu hướng tích cực trên thị trường. Tuy nhiên, viễn cảnh này không phải lúc nào cũng xảy ra vì đôi khi giá cổ phiếu cũng giảm vào cuối ngày giao dịch đầu tiên của IPO. Trên thực tế, việc tăng giá niêm yết có khả năng không mang lại lợi nhuận tốt cho nhà đầu tư trong dài hạn. Do đó, nếu bạn là nhà đầu tư ngắn hạn, IPO có thể là lựa chọn phù hợp. Ngược lại, đối với các nhà đầu tư dài hạn, khi quyết định đầu tư vào cổ phiếu IPO, họ cần phải xem xét đến vấn đề liệu trong khoảng thời gian 5 hoặc 10 năm sau, công ty có tiềm năng phát triển hay không.

Trường hợp một công ty có thể không thực hiện IPO?

Trong một số trường hợp nhất định, công ty không thực hiện quy trình IPO vì một số lý do sau:

• Tiết lộ: Vì giá cổ phiếu là phần dễ thấy nhất trong hồ sơ tài chính của công ty, nên việc công bố thông tin thường xuyên này có thể dẫn đến những phản ứng ngắn hạn, mà một số công ty cảm thấy không phù hợp với các mục tiêu và mục tiêu dài hạn

• Chi phí liên tục: IPO có nghĩa là chi phí kế toán và tiếp thị liên tục bổ sung, cũng như bổ sung nhân viên toàn thời gian trong các lĩnh vực như quan hệ nhà đầu tư

• Cam kết về thời gian: IPO mang lại cam kết về thời gian rất lớn từ ban lãnh đạo cấp cao trong việc thẩm định và tiếp thị chính IPO

• Công bố thông tin rộng rãi: Việc phổ biến thông tin công khai cung cấp thông tin quan trọng, trước đây là thông tin riêng tư, cho các đối thủ cạnh tranh, nhà cung cấp và khách hàng

• Mất quyền kiểm soát : Các cổ đông mới tiềm ẩn khả năng mất quyền kiểm soát, chủ yếu thông qua hội đồng quản trị, hội đồng quản trị bắt buộc phải có đa số người không điều hành, những người được biểu quyết tại mỗi ĐHCĐ. IPO làm loãng quyền sở hữu vốn cổ phần và điều này làm giảm quyền kiểm soát và quyền tự chủ

Kết luận

IPO được coi là một sự kiện nhận được sự quan tâm lớn mỗi lần nó xuất hiện. Nó mang lại lợi nhuận trong cả ngắn hạn và dài hạn nếu bạn có lựa chọn đúng đắn. Một mẹo khi đầu tư vào IPO là xác định công ty có tiềm năng từ một nhóm các công ty phát hành IPO.