Sự khác biệt giữa quyền chọn cổ phiếu (stock options) và đơn vị cổ phiếu hạn chế (RSUs-Restricted stock units)

Khi bạn nhận một công việc mới, tiền lương của bạn có thể không phải là hình thức đãi ngộ duy nhất của công ty. Bạn cũng có thể sẽ nhận được phúc lợi, ngày nghỉ phép và có thể là một số hình thức cổ phần trong công ty. Điều này có thể xảy ra ở một trong hai dạng: đơn vị cổ phiếu hạn chế (RSU) hoặc quyền chọn cổ phiếu. Mỗi hình thức đều có những lợi ích và bất lợi riêng, vì vậy bạn sẽ muốn đảm bảo rằng mình biết mình đang nhận được những gì để có thể điều chỉnh kế hoạch tài chính của mình cho phù hợp. Một cố vấn tài chính có thể giúp bạn điều hướng cả quyền chọn cổ phiếu và các kế hoạch tài chính dài hạn.

Định nghĩa

Quyền chọn cổ phiếu (Stock options) là gì?

Quyền chọn mua cổ phiếu cho phép bạn mua vốn chủ sở hữu trong một công ty với mức giá xác định trong một khoảng thời gian nhất định. Bạn không có bất kỳ nghĩa vụ nào để mua cổ phiếu, nhưng bạn có cơ hội nếu cho rằng đó là một quyết định thông minh. Nói chung, một hợp đồng quyền chọn cổ phiếu đại diện cho 100 cổ phần của công ty mà bạn đang mua.

Thuật ngữ quyền chọn cổ phiếu thường đề cập đến quyền chọn mua cổ phiếu của nhân viên. Khi bạn làm việc trong một công ty, bạn có cơ hội mua cổ phiếu của công ty đó như một phần lương thưởng của bạn. Điều này thường liên quan đến lịch trình kiểm tra, trong đó bạn phải làm việc tại công ty trong một khoảng thời gian nhất định, thường là một năm, trước khi bạn có thể mua cổ phiếu. Điều này nhằm ngăn chặn những người chỉ làm việc tại công ty trong một thời gian ngắn có thể nhận được cổ phiếu có giá trị tiềm năng.

Một trong những điểm cộng lớn nhất của quyền chọn mua cổ phiếu là bạn có thể mua chúng ở một mức giá cụ thể có thể sẽ thấp hơn nhiều so với giá trị của cổ phiếu trên thị trường khi quyền chọn thực sự được thực hiện. Các quyền chọn cổ phiếu có thể phân bổ theo một lịch trình cụ thể. Ví dụ: bạn có thể mua 250 cổ phiếu mỗi năm và được mua tổng cộng 1.000 cổ phiếu. Cũng có thể có một ngày đáo hạn mà sau đó bạn không thể thực hiện quyền chọn cổ phiếu của mình nữa.

Việc mua cổ phiếu được gọi là thực hiện quyền chọn của bạn. Giá bạn sẽ trả để làm điều đó được gọi là giá thực hiện. Giá này được đặt khi bạn được cấp các quyền chọn của mình. Quyền chọn mua cổ phiếu do nhà tuyển dụng cấp có thể là quyền chọn cổ phiếu khuyến khích (incentive stock options- ISO) hoặc quyền chọn cổ phiếu không đủ tiêu chuẩn (non-qualified stock options - NSO) và cách xử lý thuế của chúng khác nhau.

Đơn vị cổ phiếu bị hạn chế là gì?

Các đơn vị cổ phiếu hạn chế (RSU) thịnh hành vào những năm 90 và đầu những năm 2000. Chúng đơn giản hơn một chút so với quyền chọn cổ phiếu ở chỗ không có giao dịch hoặc định giá cổ phiếu nào liên quan. Thay vào đó, công ty chỉ cam kết cung cấp cho một nhân viên cổ phần trong công ty khi một yêu cầu nhất định được đáp ứng. RSU có thể được trao vì đáp ứng các yêu cầu về hiệu suất hoặc vì đã có mặt tại công ty trong một khoảng thời gian nhất định.Khi bạn đã đáp ứng các yêu cầu, công ty sẽ cung cấp RSU bằng cổ phiếu thực tế hoặc số tiền tương đương dựa trên giá trị của cổ phiếu tại thời điểm đó. Công ty có thể quyết định nhân viên sẽ được nhận cổ phiếu hay số tiền tương đương. Trong một vài trường hợp, nhân viên sẽ là người quyết định.

RSU là cổ phần của cổ phiếu công ty được trao cho nhân viên như một hình thức đền bù. Không giống như quyền chọn mua cổ phiếu, bạn không phải trả tiền để thực hiện RSU - một khi được chấp nhận, chúng là của bạn. Trong lịch sử, RSU phổ biến hơn nhiều đối với nhân viên của các công ty đại chúng so với những người làm việc tại các công ty tư nhân. Nhưng trong 20 năm qua, RSU đã trở nên phổ biến hơn nhiều tại các công ty tư nhân đã đóng các vòng tài trợ với mức định giá lớn (hơn 1 tỷ đô la) khi mức định giá đó không có khả năng đạt được hoặc không được chứng minh trong một vài năm. Giống như các quyền chọn cổ phiếu, RSU thường phải tuân theo các yêu cầu nhất định.

Sự khác biệt giữa giữa quyền chọn cổ phiếu (stock options) và đơn vị cổ phiếu hạn chế (RSUs-Restricted stock units)

• Thời hạn nhận cổ phiếu: Cả 2 hình thức đều có thời hạn nhận cổ phiếu là thời hạn phát hành.

• Giá thực hiện: RSUs không có giá thực hiện. Trong khi đó, quyền chọn cổ phiếu có giá dựa trên giá trị thị trường của tài sản cơ sở.

• Thực hiện: cả 2 hình thức đều có thể thực hiện ở bất kỳ thời điểm nào

• Thanh toán: RSUs có thể được cấp cho nhân viên theo hình thức cổ phiếu hoặc tiền, trong khi quyền chọn cổ phiếu chỉ thanh toán bằng cổ phiếu.

• Thuế: RSUs yêu cầu tính thuế khi cổ phiếu được trao và được tính như thu nhập thông thường (lãi vốn nếu cổ phiếu nắm giữ trong hơn một năm). Đối với quyền chọn cổ phiếu, NSOs được tính như thu nhập thông thường trong khi ISOs được tính như các mặt hàng ưu tiên cho mức thuế tối thiểu thay thế.

• Người phát hành: RSUs thường được phát hành bởi các công ty mới thành lập với giá trị lớn hoặc công ty đại chúng. Với quyền chọn cổ phiếu, thường các công ty khởi nghiệp ở giai đoạn đầu và giữa phát hành.

Ưu, nhược điểm của quyền chọn cổ phiếu

Ưu điểm

• Nhân viên có thể nhận được nhiều cổ phiếu hơn và giá thực hiện nhỏ do vậy chênh lệch giá trị với một RSU và  là không đáng kể.

• Quyền chọn mua cổ phiếu có thể được chuyển thành một cổ phiếu được bán trong khi công ty vẫn còn là công ty tư nhân. Điều này thường yêu cầu sự cho phép của công ty nhưng nó có thể được thực hiện trong khi một RSU hoàn toàn không thể được chuyển trong trường hợp này.

• Quyền chọn mua cổ phiếu có thể được thực hiện hầu như bất kỳ lúc nào để đủ điều kiện giảm thuế thông qua Lãi vốn dài hạn (Long term capital) hoặc miễn thuế thông qua Cổ phiếu Doanh nghiệp nhỏ đủ điều kiện (Qualified small business stock).

• Ngay cả sau IPO, một quyền chọn mua cổ phiếu có thể được giữ lại trong khi vẫn tăng giá trị và được hoãn nộp thuế. Ngược lại, IPO sẽ kích hoạt thuế đối với RSU.

• Giá thực hiện và các loại thuế liên quan đóng vai trò như một cơ chế duy trì để không khuyến khích nhân viên rời bỏ công ty.

• Giá thị trường (Fair market value – FMV) tăng nhanh có hại cho thuế nhân viên. Do đó, rất may là các công ty có động cơ để làm chậm tốc độ tăng trưởng của FMV trong khi phát hành các quyền chọn. Trong giai đoạn RSU, các công ty được thúc đẩy để có sự gia tăng FMV.

• Nếu một nhân viên thực hiện quyền chọn, công ty sẽ nhận được tiền mặt. Nếu nhân viên trả thuế cho các quyền chọn, công ty sẽ được khấu trừ thuế.

Nhược điểm

• Khi FMV tăng, giá thực hiện cao không thu hút các nhân viên mới. Đặc biệt nếu họ lo ngại về việc phải nghỉ việc và trả giá cao để giữ lại cổ phần.

• Việc thực hiện quyền chọn có thể tạo ra rất nhiều thuế. Các khối lượng ISO nhỏ có thể tránh thuế tối thiểu thay thế (alternative minimum tax – AMT) nhưng lợi ích này bị giới hạn bởi Quy tắc giới hạn $100K. Các NSO luôn phải chịu thuế khấu lưu ngay lập tức khi thực hiện.

• Các tùy chọn thường hết hạn trong vòng 90 ngày kể từ ngày rời khỏi công ty. Tuy nhiên, các NSO có thể có thời gian đáo hạn lâu hơn và các ISO có thể dễ dàng chuyển sang NSO nếu công ty muốn làm như vậy.

• Thay vào đó, cho đến khi một người sở hữu quyền chọn cổ phiếu quyết toán thuế thu nhập trên một quyền chọn mua cổ phiếu thì công ty mới thực hiện điều này. Các công ty quan tâm đến thu nhập được báo cáo trên mỗi cổ phiếu của họ sẽ không thích sự biến động của giá cổ phiếu làm xáo trộn báo cáo thu nhập của họ.

• Một quyền chọn mua cổ phiếu có thể có giá trị thấp hơn giá trị danh nghĩa của nó và vô giá trị nếu FMV thấp hơn giá thực hiện. Vì các tùy chọn ban đầu được cấp tại FMV, người nhận thường không chắc chắn về giá trị. Do đó, họ tập trung vào tỷ lệ sở hữu thay vào đó vì là một mô hình không bền vững cho các công ty.

Ưu,  nhược điểm của RSUs

Ưu điểm

• Không có giá tập thực hiện khi nhân viên quyết định mua cổ phiếu. Họ nhận được toàn bộ giá trị của một cổ phiếu tương đương miễn phí. Như vậy một RSU không bao giờ có giá trị thấp hơn giá trị danh nghĩa của nó.

• Các công ty quan tâm đến việc báo cáo thu nhập có thể dự đoán thu nhập nhiều hơn so với các quyền chọn cổ phiếu.

• Các công ty có mục đích rõ ràng về cách cấp cổ phiếu một cách công bằng giữa các nhân viên vào làm việc ở những thời điểm khác nhau. Ví dụ. một chức danh công việc cụ thể có thể được lập ngân sách cho $100k trong RSU. Số RSU cần cấp sẽ đơn giản là $100k chia cho FMV hiện tại.

Nhược điểm

• RSU sẽ luôn bị đánh thuế ở mức thuế thu nhập thông thường cao khi mua.

• Không được thực hiện cho đến khi đạt được thanh khoản và ngày diễn ra sự kiện IPO hoặc M&A không nằm trong tầm tay của bạn. Trong khi đó, RSU thường hết hạn trong vòng 5 đến 7 năm và các công ty không có nghĩa vụ phát hành lại chúng.

• RSU không thể được bán hoặc chuyển giao trong khi công ty vẫn còn là công ty tư nhân.

• IPO sẽ kích hoạt thuế đối với RSU ngay cả khi bạn chưa sẵn sàng bán cổ phiếu.

• Thực hiện sau IPO khiến khung thuế của bạn bị đẩy lên mức cao hơn bất kể bạn có bán RSU hay không. Điều này có nghĩa là ngay cả tiền lương thông thường của bạn cũng sẽ bị đánh thuế ở mức cao hơn. Nếu bạn đang chuyển nhượng cổ phiếu để trang trải thuế, bạn phải chuyển giao nhiều cổ phiếu hơn bình thường

• Đối với các công ty mà nhân viên đang chuyển nhượng cổ phiếu để trang trải thuế, công ty vẫn phải gửi tiền thật cho IRS thay vì gửi cổ phiếu. Đây là cách sử dụng rất kém hiệu quả của tiền bán cổ phần IPO vì nó thường phải được công bố trong bản cáo bạch IPO.

Quyền chọn cổ phiếu và đơn vị cổ phiếu hạn chế: hình thức nào tốt hơn?

Việc lựa chọn hình thức phụ thuộc vào sở thích cá nhân của bạn dựa trên các ưu, nhược điểm của 2 hình thức này.

Thuế là một yếu tố quan trọng cần xem xét. Chỉ có thuế thu nhập áp dụng cho RSU, có nghĩa là không cần xem xét đến thuế trên thặng dư vốn.

Yếu tố khác cần xem xét là bạn nghĩ công ty sẽ hoạt động như thế nào trong tương lai. Quyền chọn mua cổ phiếu chỉ có giá trị nếu giá trị thị trường của cổ phiếu cao hơn giá mua tại một thời điểm nào đó trong giai đoạn thực hiện. Nếu không, bạn đang trả nhiều hơn số cổ phiếu mà bạn có thể bán trên lý thuyết. Trong khi đó, RSU là lợi nhuận thuần túy, vì bạn không phải trả tiền cho chúng. Vì lý do này, các công ty có xu hướng cung cấp ít RSU hơn các tùy chọn cổ phiếu truyền thống. Nếu bạn phải lựa chọn, hãy nghĩ xem bạn có muốn mạo hiểm để giá cổ phiếu tăng đủ cao để khiến việc chấp nhận rủi ro đối với các quyền chọn cổ phiếu trở nên đáng giá hay bạn thích sự an toàn tương đối của RSU.

Kết luận

Việc lựa quyền chọn mua cổ phiếu hay RSU luôn là một quyết định khó khăn vì cả hai đều có những mặt tích cực và tiêu cực. Nhìn chung, trên thực tế, RSU ít rủi ro hơn vì chúng không liên quan đến việc chi bất kỳ khoản tiền nào để có được cổ phiếu. Tuy nhiên, không phải lúc nào điều này cũng đúng. Việc lựa chọn phụ thuộc vào nhiều yếu tố như thuế, cách thức hoạt động của công ty. Tuỳ từng trường hợp mà bạn cần tìm hiểu kỹ các thông tin, ưu, nhược điểm để có thể chọn được hình thức phù hợp nhất, tránh bị đánh thuế quá cao hoặc không thu được lợi nhuận.