Kể từ tháng 4 năm 2018, phát hành tiền mã hoá lần đầu (initial coin offering - ICO) - một nhà phân tích trong ngành tin rằng cuối cùng có thể trở thành một không gian trị giá hàng nghìn tỷ đô la - đã huy động được 5.014.952.132 đô la Mỹ. Với tổng vốn hóa thị trường hơn 100 tỷ đô la, thị trường tiền điện tử đã thu hút sự chú ý của nhiều người, bao gồm cả các nhà giao dịch đang tìm kiếm tiền mặt nhanh chóng với ít quy định.

Khái niệm ICO

Định nghĩa

Phát hành tiền mã hoá lần đầu (Initial coin offering – ICO) là một dạng tiền điện tử khác mà các doanh nghiệp sử dụng để huy động vốn. Thông qua các nền tảng giao dịch ICO, các nhà đầu tư nhận được “mã thông báo” tiền điện tử để đổi lấy khoản đầu tư của mình tại các doanh nghiệp. Đây là một hình thức huy động vốn cộng đồng thông qua việc tạo và bán mã thông báo kỹ thuật số để tài trợ cho việc phát triển dự án. Mã thông báo duy nhất này có chức năng giống như một đơn vị tiền tệ cho phép các nhà đầu tư sử dụng một vài tính năng cụ thể của một dự án do công ty phát hành quản lý. Những mã thông báo này là duy nhất vì chúng giúp tài trợ cho các dự án phần mềm nguồn mở mà nếu không sẽ khó tài trợ cho các cấu trúc truyền thống.

Lịch sử

Lịch sử về ICO bắt đầu vào năm 2013 khi kỹ sư phần mềm J.R. Willet viết một cuốn sách trắng có tiêu đề “The second Bitcoin white paper” cho mã thông báo MasterCoin (sau này được đổi tên thành Omni Layer) và có thể huy động được 600.000 đô la Mỹ. Đến năm 2014, con số này đã lên đến 30 triệu đô la. Giá trị lớn nhất trong năm đó là Ethereum với 50 triệu ether được tạo ra và bán cho công chúng, thu về hơn 18 triệu đô la.

Năm 2015 là một năm yên tĩnh hơn khi bảy lần bán hàng thu về tổng cộng 9 triệu đô la, trong đó lớn nhất là Augur nhưng chỉ thu về hơn 5 triệu đô la.

Hoạt động của ICO bắt đầu tăng lên vào năm 2016 khi 43 ICO bao gồm Waves, Iconomi, Golem và Lisk huy động được 256 triệu đô la. Điều đó bao gồm việc bán mã thông báo khét tiếng của dự án The DAO, một quỹ đầu tư tự trị nhằm khuyến khích phát triển hệ sinh thái Ethereum bằng cách cho phép các nhà đầu tư bỏ phiếu cho các dự án để cấp vốn. Không lâu sau khi vụ mua bán thu về mức kỷ lục 150 triệu đô la, một hacker đã bòn rút số tiền ether trị giá khoảng 60 triệu đô la, dẫn đến sự sụp đổ của dự án và một đợt hard fork của giao thức Ethereum.

Sự thất bại của DAO không ngăn cản được sự nhiệt tình ngày càng tăng lên đối với không gian tài sản kỹ thuật số còn non trẻ và vào tháng 12, quỹ đầu tiên dành riêng cho đầu tư mã thông báo đã nhận được sự ủng hộ đáng kể từ các nhà đầu tư mạo hiểm lâu đời.

Năm 2017 chứng kiến ICO đạt đến đỉnh cao mới, một phần là do những tiến bộ công nghệ mới với 342 đợt phát hành mã thông báo. Số tiền huy động được là gần 5,4 tỷ đô la và việc này đã giúp khái niệm ICO vươn lên vị trí hàng đầu trong đổi mới blockchain. Việc bán ra ICO trong khoảng thời gian ngày càng ngắn càng thúc đẩy sự điên cuồng và trong quá trình "bắt tay vào hành động", các nguyên tắc cơ bản của dự án trở nên ít quan trọng hơn đối với các nhà đầu tư sắp trở thành.

Hoạt động của ICO

Cách hoạt động

Khi một công ty quyết định có ICO, công ty đó sẽ thông báo trước về ngày, quy tắc và quy trình mua. Đến ngày đó, các nhà đầu tư có thể thanh toán tiền để mua các loại tiền điện tử mới được ra mắt. Thông thường, ICO sẽ yêu cầu các nhà đầu tư mua một loại tiền điện tử mới bằng các loại tiền điện tử khác. Ví dụ, họ có thể sử dụng Bitcoin, Etherum hoặc fiat để mua các loại tiền điện tử mới ra mắt. Các nhà đầu tư cung cấp địa chỉ người nhận để nhận loại tiền điện tử mà họ đã thanh toán mua trong quá trình thực hiện việc mua tiền điện tử. Số lượng mã thông báo được bán trong một ICO cùng với giá mã thông báo có thể được thay đổi tuỳ thuộc vào nhà phát hành. Dưới đây là các ví dụ về các cách thực hiện hoạt động này:

• Cố định số lượng và giá: Công ty đặt giá trị cố định trước ngày ICO, ví dụ như đặt giá trị một triệu mã thông báo với giá 1 đô la cho mỗi mã.

• Số lượng mã thông báo cố định, giá thay đổi: Công ty cố định số lượng mã phát hành ra thị tường và định giá số mã này dựa trên số tiền thu được. Giá sẽ cao hơn khi khối lượng tiền mua cao hơn. Ví dụ, công ty bán một triệu mã thông báo và huy động được 2 triệu đô la thì giá mỗi mã thông báo là 2 đô la.

• Số lượng mã thông báo thay đổi, giá cố định: Ngược lại với trường hợp trê, công ty cố định giá nhưng không giới hạn số lượng mã thông báo cung cấp ra thị trường. Chẳng hạn, công ty sẽ bán mã thông báo với giá 0,5 đô la cho mỗi mã cho đến khi kết thúc ICO.

• Do rào cản gia nhập thấp, nhiều loại tiền điện tử mới được đưa ra thông qua quá trình này nên ai cũng có thể tạo ra một ICO.

Ví dụ

Dưới đây là một ví dụ đại diện về cách hoạt động của ICO:

Hãy tưởng tượng rằng một công ty khởi nghiệp có ý tưởng về một loại tiền điện tử mới có thể được sử dụng để hợp lý hóa hệ thống thanh toán khi thanh toán cho đồ ăn mang đi, ta có thể gọi nó là PizzaCoin. PizzaCoin sẽ soạn thảo thứ được gọi là sách trắng (white paper) trong đó nêu chi tiết các kế hoạch cho hệ thống mới và giải thích cách hệ thống có thể hữu ích. Sau đó, họ sẽ yêu cầu một ICO từ các nhà đầu tư để giúp tài trợ cho sự phát triển để đổi lấy PizzaCoins. Các nhà đầu tư quan tâm sẽ cung cấp các loại tiền điện tử đã được thiết lập, chẳng hạn như Bitcoin và Ether, hoặc có thể là tiền tệ fiat, và đổi lại sẽ nhận được PizzaCoins. Sau đó, các nhà đầu tư sẽ chờ xem liệu PizzaCoin có thành công hay không và hy vọng rằng nhu cầu về PizzCoin sẽ tăng lên, từ đó sẽ làm tăng giá trị của đồng tiền mà họ nắm giữ. ICO không chỉ được sử dụng cho các công ty khởi nghiệp tiền điện tử mà họ cũng đang được tuyển dụng để huy động vốn trong nhiều ngành khác nhau, bao gồm cả tài trợ thương mại.

So sánh ICO và IPO

Sự khác biệt lớn nhất giữa ICO tiền điện tử và đợt phát hành cổ phiếu lần đầu ra công chúng (initial public offering - IPO) là sự giám sát theo quy định. Trước khi phát hành IPO, mọi công ty đều phải cung cấp tài liệu pháp lý được gọi là “bản cáo bạch”. Đây là quy định bắt buộc nếu công ty đó muốn phát hành IPO. Bản cáo bạch thể hiện một tuyên bố hợp pháp về ý định phát hành cổ phiếu của mình ra công chúng và nó phải đáp ứng các tiêu chuẩn nhất định về tính minh bạch. Ngoài ra, bản cáo bạch này cũng phải bao gồm thông tin chính về công ty và đợt IPO sắp tới của công ty này. Điều này sẽ giúp các nhà đầu tư tiềm năng đưa ra quyết định dễ dàng hơn. 

Ngược lại, như đã nêu trong hành động quản lý gần đây của Hoa Kỳ, các ICO chỉ có các yêu cầu về quy định nếu chúng được phát hành dưới dạng mã thông báo bảo mật thay vì mã thông báo tiện ích. Tuy nhiên, việc đánh giá và thẩm định của nhà đầu tư còn gặp khó khăn vì hành động này mới được ban hành trong thời gian gần đây. Hơn nữa, so sánh với việc đánh giá các đợt IPO cổ phiếu thì IPO đã được quy định chặt chẽ hơn và được giám sát bởi các công ty kế toán và ngân hàng đầu tư. Do vậy, IPO cung cấp cho các nhà đầu tư nhiều thông tin cần thiết hơn.

Ưu, nhược điểm của ICO

Ưu điểm

• Cung cấp lợi nhuận tiềm năng cao nếu bạn có thể xác định tiền điện tử nào là một khoản đầu tư tốt. Vì bạn mua các loại tiền này sớm nên giá của chúng thường thấp hơn và một số ICO cung cấp mã thông báo với mức chiết khấu.

• Bất kỳ ai cũng có thể truy cập ICO. Không giống như một số IPO, ICO không có bất kỳ hạn chế nào về việc ai có thể đầu tư.

• Đây là một cách nhanh chóng và hiệu quả để các công ty khởi nghiệp gây quỹ.

Nhược điểm

• Bởi vì các dự án tiền điện tử rất dễ biến động nên có nguy cơ đáng kể là mã thông báo sẽ mất giá trị hoặc kết quả sau khi đầu tư của bạn là hoàn toàn thất bại.

• Việc thiếu quy định dẫn đến nhiều vụ lừa đảo và các dự án tầm thường hơn. Chỉ việc phân loại thông qua các ICO sắp tới cho một dự án chất lượng có thể khiến bạn cảm thấy như mò kim đáy bể.

• Thường yêu cầu nhà đầu tư phải biết một số kiến thức cơ bản về ví tiền điện tử để đầu tư vào các ICO. Đối với những người mới sử dụng tiền điện tử, họ thường dễ dàng gắn bó với các cổ phiếu tiền điện tử hoặc các đồng tiền được giao dịch công khai.

Rủi ro khi đầu tư vào ICO

Bất kỳ mã thông báo nào được bán thông qua ICO đều được coi là một khoản đầu tư rủi ro cao. Vì thị trường này không có các qui tắc cụ thể, các ICO lừa đảo đầy rẫy trên thị trường và các nhà đầu tư không có biện pháp bảo vệ nếu một ICO không thành công hoặc trở nên lừa đảo. Một báo cáo Satis 2018 được chuẩn bị cho Bloomberg cho biết gần 80% ICO vào thời điểm đó được cho là bán hàng gian lận.

Đối với bất kỳ ai muốn tham gia vào một ICO, điều quan trọng là phải bao gồm những điều sau đây trong quy trình thẩm định của bạn:

• Xem xét nhóm của dự án để xem liệu họ có kinh nghiệm chứng minh được trong việc tạo ra các doanh nghiệp thành công hay không. Tốt nhất, các thành viên trong nhóm cũng nên liệt kê các tài khoản mạng xã hội để có thể liên hệ với họ.

• Xem lại sách trắng và lộ trình của dự án để xem sản phẩm hoặc dịch vụ dự kiến sẽ hoạt động như thế nào, bao gồm cả thời điểm một số tính năng nhất định sẽ ra mắt.

• Kiểm tra xem có bất kỳ mã máy tính nào đã được kiểm toán bởi bên thứ ba hay không. Đây sẽ là một dấu hiệu tốt cho thấy một dự án nghiêm túc về bảo mật của nó.

• Tìm lỗi chính tả trên trang web - đây thường là dấu hiệu ban đầu cho thấy một trang web đã được thực hiện nhanh chóng mà không cần suy nghĩ nhiều và có thể chỉ ra rằng đó là một trò lừa đảo.

• Các mã thông báo, đặc biệt là những mã đã có doanh số thành công, thường được liệt kê trên các sàn giao dịch tiền điện tử. Sau khi được liệt kê, các nhà đầu tư mới đã bỏ lỡ việc cung cấp mã thông báo có cơ hội mua tiền. Nếu một dự án đã tự tiếp thị tốt thì có thể có nhu cầu đáng kể đối với mã thông báo của nó sau ICO.

Tuy nhiên, việc thấy các nhà đầu tư ICO bán các đồng tiền chiết khấu của họ ra thị trường đã trở thành một thực tế phổ biến để đảm bảo lợi tức đầu tư nhanh chóng và dễ dàng hoặc giá mã thông báo sẽ bơm và bán phá giá mạnh. Rất ít mã thông báo hiếm khi được phục hồi giá từ các loại bán tháo này và là một phần lớn lý do tại sao ngày nay ICO ít được sử dụng hơn. Một nghiên cứu từ năm 2018 cho thấy hơn 50% dự án ICO không thể tồn tại lâu hơn bốn tháng sau khi ra mắt.

Kết luận

ICO tương tự như sự kết hợp giữa IPO và huy động vốn từ cộng đồng trực tuyến nhưng được áp dụng với tiền điện tử. Một người có thể đóng góp số tiền “X” của mã thông báo hiện có và nhận lại số tiền “Y” của mã thông báo mới (với tỷ lệ chuyển đổi đã đặt) vào một ngày do nhà phát hành mã thông báo đặt. ICO là một khái niệm mới và một số làm dấy lên lo ngại về giá trị thực tế của các token và mức độ dễ dàng của công ty phát hành để làm giàu. Cuối cùng, thời gian sẽ trả lời liệu điều này có trở thành tương lai của các doanh nghiệp tài trợ hay chỉ đơn thuần là một kế hoạch “làm giàu” của các tổ chức phát hành.