Tìm hiểu chung về Ponzi

Ponzi là một kế hoạch đầu tư trong đó nhà điều hành hoặc công ty điều hành trả lợi nhuận cho các nhà đầu tư từ nguồn vốn mới đến từ các nhà đầu tư mới thay vì từ lợi nhuận của doanh nghiệp. Các nhà đầu tư bị thu hút bởi những kế hoạch này vì tỷ lệ lợi nhuận cao bất thường được cung cấp trong khoảng thời gian ngắn hơn so với các lựa chọn đầu tư thông thường khác.

Ponzi là gì?

Khái niệm

Một kế hoạch Ponzi (Ponzi scheme) là một gian lận đầu tư thanh toán cho các nhà đầu tư hiện tại bằng số tiền thu được từ các nhà đầu tư mới. Vào những năm 1920, Ponzi đã hứa với các nhà đầu tư lợi nhuận 50% trong vòng vài tháng cho những gì ông tuyên bố là đầu tư vào phiếu thưởng thư quốc tế. Sau đó, Ponzi đã sử dụng tiền từ các nhà đầu tư mới tham gia để trả “lợi nhuận” giả cho các nhà đầu tư đã tham gia trước đó.

Các nhà tổ chức chương trình Ponzi thường hứa hẹn lợi nhuận cao với ít hoặc không có rủi ro. Thay vào đó, họ sử dụng tiền từ các nhà đầu tư mới để trả cho các nhà đầu tư trước đó và có thể ăn cắp một số tiền cho chính họ. Với ít hoặc không có thu nhập hợp pháp, các kế hoạch Ponzi yêu cầu một dòng tiền mới liên tục để tồn tại. Khi việc tuyển dụng các nhà đầu tư mới trở nên khó khăn hoặc khi một số lượng lớn các nhà đầu tư hiện tại rút tiền ra, các kế hoạch này có xu hướng sụp đổ. Kẻ lừa đảo thu lợi nhuận bằng cách tính phí "khoản đầu tư" hoặc đơn giản là bỏ trốn bằng tiền của nhà đầu tư. Các kế hoạch Ponzi thường sụp đổ khi không có đủ vốn mới để trả cho nhóm các nhà đầu tư hiện tại ngày càng tăng.

Kế hoạch này được đặt tên dựa trên Charles Ponzi của Boston, Massachusetts. Vào những năm 1920, Ponzi đã đưa ra một kế hoạch đảm bảo cho các nhà đầu tư lợi tức 50% khi đầu tư vào phiếu thưởng bưu điện. Mặc dù Ponzi khi bắt đầu thực hiện kế hoạch có thể trả lợi nhuận cho những người tham gia ban đầu, khi nhiều người đồng ý tham gia hơn, Ponzi đã không thể tiếp tục trả lợi nhuận cho họ, từ đó kế hoạch bị giải thể.

Ví dụ

• Bernie Madoff: một nhà môi giới Phố Wall có hoạt động kinh doanh quản lý tài sản là một kế hoạch Ponzi kéo dài gần 20 năm nhằm lừa đảo các nhà đầu tư hàng tỷ USD. Kế hoạch của Madoff đã được tiết lộ bởi người tố giác Harry Markopolos.

• JSG Capital Investments: hai người đàn ông ở California đã hứa hẹn lợi nhuận cao nhờ đầu tư vào các cổ phiếu “nóng” trước IPO. Không có khoản đầu tư thực tế nào được thực hiện.

Lịch sử hình thành Ponzi

Kế hoạch này được đặt tên từ Charles Ponzi, một kẻ lừa đảo đã lừa hàng nghìn nhà đầu tư vào năm 1919. Kế hoạch của Ponzi là ông ta hứa sẽ hoàn lại 50% trong thời gian ba tháng lợi nhuận kiếm được cho các nhà đầu tư. 

Do sự biến động của giá bưu phí, không ai cảm thấy lạ khi thấy sự khác biệt về giá tem ở các quốc gia. Ponzi nhìn thấy cơ hội làm giàu này và quyết định thuê các đại lý để thay mặt anh ta mua các phiếu trả lời quốc tế với giá thành rẻ và gửi lại cho Ponzi. Tiếp theo, anh ta đã đổi những phiếu này để lấy tem. Ờ thời gian đó, tem là thứ này đắt hơn nhiều so với phiếu mua. Sau đó, anh ta bán lại những con tem này với giá cao hơn để kiếm lợi nhuận. Đây là giao dịch chênh lệch giá và nó hoàn toàn hợp pháp.

Tuy nhiên, dần dần, Ponzi trở nên tham lam hơn. Theo Công ty Giao dịch Chứng khoán, ông quyết định mời mọi người đầu tư vào công ty và đưa là lời hứa hẹn sẽ đem lại lợi nhuận 50% trong vòng 45 ngày và trong vòng 90 ngày, lợi nhuận sẽ tăng lên là 100%. Với sự thành công của ông trong việc giao dịch tem đã diễn ra, mọi người đều tin tưởng lời ông ta nói sẽ thành hiện thực. Thật không may, số tiền Ponzi thu được của những người tham gia kế hoạch chưa bao giờ được mang đi đầu tư trong thực tế. Thật ra, Ponzi chỉ dùng số tiền của những người tham gia sau để trả lãi cho những người đã tham gia trước đó. Kế hoạch này bị lộ tẩy và kết thúc vào năm 1920 sau khi Công ty Giao dịch Chứng khoán bị điều tra.

Cách hoạt động của Ponzi

Những người quảng bá kế hoạch Ponzi thuyết phục mọi người đầu tư tiền bằng cách hứa hẹn lợi nhuận cao. Người quảng bá sử dụng số tiền đã đầu tư để hoàn vốn. Nhà đầu tư nghĩ rằng họ đang nhận được lợi nhuận như đã hứa và không nghi ngờ có điều gì sai trái. Các nhà đầu tư thường khuyến khích bạn bè và đồng nghiệp của họ cũng đầu tư. Những người quảng bá chương trình Ponzi có thể nhắm mục tiêu các nhóm cộng đồng, như nhà thờ, để tìm nạn nhân. Các kế hoạch Ponzi có thể có hàng trăm nạn nhân.

Ponzi thường bắt đầu từ một doanh nghiệp tưởng chừng như hợp pháp. Tuy nhiên, họ thường không duy trì được chỉ bằng thu nhập hoạt động. Vì vậy, để đáp ứng những lời hứa với các nhà đầu tư của họ, số vốn thu thập từ các thành viên mới sẽ được sử dụng hết. Ví dụ: một quỹ đầu cơ có thể biến thành một chương trình ponzi nếu nó phải đối mặt với những khoản lỗ không mong muốn và không thể đáp ứng lợi nhuận mong muốn một cách hợp pháp. Những người quảng bá sau đó bắt đầu giả mạo báo cáo thay vì thừa nhận thất bại của họ.

Để có được niềm tin của các nhà đầu tư, các nhà quảng bá thường đưa ra các khoản chi khá trong vài tháng đầu tiên, thu hút các nhà đầu tư bỏ thêm tiền. Điều này tạo ra hiệu ứng gợn sóng, thu hút các nhà đầu tư mới tham gia. Những người đầu tiên sau đó được thanh toán từ số tiền nhận được từ các nhà đầu tư mới.

Trong nhiều trường hợp, các nhà đầu tư nhìn thấy lợi nhuận chọn tiếp tục đầu tư và không rút tiền mặt. Người quảng cáo cũng rất vui khi chỉ cho họ thấy số dư những gì họ đã kiếm được, do đó duy trì sự lừa dối rằng kế hoạch mang lại lợi nhuận như đã hứa. Để tăng thêm sự tự tin, chương trình thậm chí còn cho phép các nhà đầu tư đầu tiên rút toàn bộ tiền.

Các kế hoạch như vậy có thể làm sáng tỏ do bất kỳ lý do nào được đề cập dưới đây:

• Người quảng bá biến mất với toàn bộ quỹ đầu tư mà không đưa ra khoản thanh toán cho nhà đầu tư

• Các khoản đầu tư mới ngừng chảy vào, tạo ra sự suy giảm thanh khoản. Điều này gây ra tình trạng hoảng loạn khi nhiều người bắt đầu đòi trả lại hàng.

• Lực lượng thị trường thúc đẩy việc rút tiền hàng loạt tạo ra một vấn đề cho người quảng bá.

Các dấu hiệu nhận biết Ponzi 

Hứa hẹn về lợi nhuận cao với rủi ro tối thiểu 

Trong thế giới thực, mọi khoản đầu tư mà người ta thực hiện đều mang theo một số mức độ rủi ro. Trên thực tế, các khoản đầu tư mang lại lợi nhuận cao thường mang nhiều rủi ro hơn. Vì vậy, nếu ai đó đưa ra một khoản đầu tư với lợi nhuận cao và ít rủi ro, thì đó có thể là một giao dịch quá hời. 

Lợi nhuận quá ổn định

Các khoản đầu tư luôn gặp biến động. Ví dụ, nếu một người đầu tư vào cổ phiếu của một công ty nhất định, có những thời điểm giá cổ phiếu sẽ tăng và những lần khác nó sẽ giảm xuống. Điều đó nói rằng, các nhà đầu tư nên luôn nghi ngờ về các khoản đầu tư tạo ra lợi nhuận cao một cách nhất quán bất kể điều kiện thị trường biến động.

Các khoản đầu tư chưa đăng ký 

Trước khi vội vàng đầu tư vào một kế hoạch, điều quan trọng là phải xác nhận xem công ty đầu tư có được đăng ký với Ủy ban Chứng khoán và Giao dịch Hoa Kỳ (SEC) hoặc các cơ quan quản lý nhà nước hay không. Nếu công ty đã được đăng ký, thì nhà đầu tư có thể truy cập thông tin liên quan đến công ty để xác định xem công ty đó có hợp pháp hay không.

Người bán không được cấp phép 

Theo luật chung của nhiều quốc gia trên thế giới, một người phải có một giấy phép cụ thể hoặc được đăng ký với một cơ quan quản lý. Hầu hết các kế hoạch Ponzi giao dịch với các cá nhân và công ty không có giấy phép.

Các chiến lược bí mật, tinh vi

Người ta nên tránh các khoản đầu tư bao gồm các thủ tục quá phức tạp để có thể hiểu được.

Sự khác nhau giữa kế hoạch Ponzi và kế hoạch Pyramid (Kim tự tháp)

Kế hoạch kim tự tháp là gì?

Kế hoạch kim tự tháp, còn được gọi là kế hoạch giới thiệu chuỗi, là một mô hình kinh doanh gian lận, trong đó các thành viên mới được tuyển dụng với những lời hứa trả tiền ràng buộc với khả năng của họ để kết nạp các thành viên tương lai vào kế hoạch. Khi nhóm thành viên mở rộng theo cấp số nhân, việc tuyển dụng thêm trở nên không thể và “công việc kinh doanh” trở nên không bền vững.

Mô hình kim tự tháp thường xuất hiện như một hình thức tiếp thị đa cấp (multi-level marketing - MLM) hợp pháp. Một MLM hợp pháp sử dụng lợi nhuận từ việc bán hàng hạ nguồn để trả tiền thưởng cho các nhà tuyển dụng. Tuy nhiên, các kế hoạch kim tự tháp hầu như không liên quan đến việc mua bán hợp pháp. Thay vào đó, các nhà đầu tư sớm hơn được thanh toán từ các khoản tiền đến của các khoản đầu tư tiếp theo thay vì lợi nhuận thực sự.

Ví dụ về kế hoạch kim tự tháp

• Burn Lounge: Một cửa hàng âm nhạc trực tuyến thu hút những người đã trả tiền để có quyền bán nhạc, đồng thời kiếm được giải thưởng khi tuyển dụng các cá nhân khác vào doanh nghiệp. Tiền thưởng không gắn với doanh thu bán hàng hóa theo bất kỳ cách nào. FTC đã thắng một phán quyết trị giá 17 triệu đô la.

• Give and take (Cho và Nhận): Một chương trình bằng tiếng Anh, trong đó một nhóm nhà khai thác đã yêu cầu 3.000 bảng Anh làm phí gia nhập và hứa thưởng 20.000 bảng Anh cho việc tuyển dụng một lượng thành viên mới nhất định. Sáu cá nhân đã bị kết tội điều hành kế hoạch và phải ngồi tù.

Điểm khác nhau giữa Ponzi và kim tự tháp

Sự khác biệt cơ bản giữa hai trò lừa đảo này là một kế hoạch Ponzi thường chỉ yêu cầu đầu tư vào một thứ gì đó từ các nạn nhân của nó, với lợi nhuận được hứa hẹn vào một ngày thanh toán sau đó. Các kế hoạch kim tự tháp, không giống như kế hoạch Ponzi, thường cung cấp cho nạn nhân cơ hội “kiếm” tiền bằng cách tuyển dụng nhiều người hơn vào trò lừa đảo. SEC và CFTC thực hiện các hành động chống lại thủ phạm của cả Ponzi và các kế hoạch kim tự tháp, và những người tố giác là điều cần thiết để bắt được loại gian lận này.

Kết luận

Ponzi là một kế hoạch lừa đảo được sử dụng để lợi dụng lòng tin của các người tham gia với mục đích kiếm tiền nhanh chóng trong thời gian ngắn bằng cách sử dụng tiền thu được của những nhà đầu tư mới tham gia để trả lãi suất cho các nhà đầu tư đã tham gia trước đó. Một số dấu hiệu nhận biết kế hoạch Ponzi có thể kể đến như tỷ lệ hoàn vốn cao một cách đáng ngờ khi lợi nhuận có thể cao tới 10% mỗi tháng; ai đó mà bạn tin tưởng sẽ cố gắng tuyển dụng bạn. Đó có thể là một người hàng xóm đáng tin cậy hoặc một người nào đó trong nhà thờ hoặc nhóm cộng đồng của bạn. Ngoài ra, nếu bạn nhận thấy mình đã thực hiện đầu tư vào kế hoạch Ponzi, bạn nên ngay lập tức dừng việc đầu tư thêm tiền lại. Bạn cũng nên kiểm tra xem công ty đó có nằm trong danh sách các công ty bạn không nên giao dịch được cung cấp bởi các nguồn thông tin uy tín hay không. Một điều nữa bạn nên kiểm tra là số giấy phép ủa công ty bạn đang đầu tu trên Sổ đăng ký Chuyên gia của ASIC Connect. Không chỉ vậy, nếu có cơ sở chắc chắn và các bằng chứng rõ ràng về kế hoạch Ponzi đang được công ty đó thực hiện để lừa đảo, bạn nên báo cáo hành vi lừa đảo cho Ủy ban Đầu tư và Chứng khoán Úc (ASIC). Cuối cùng, bạn nên cảnh báo gia đình và bạn bè của bạn để ngăn họ trở thành nạn nhân.