หนี้สาธารณะคืออะไร รัฐกู้หนี้ยืมสินมาทำอะไรบ้าง

รัฐบาลต้องการเงินทุนจาก 3 แหล่งมาใช้ในการบริหารราชการแผ่นดิน ได้แก่ การเก็บภาษี การกู้ยืมจากภาครัฐและรัฐบาลของประเทศอื่น ๆ หรือองค์กรทางการเงินระหว่างประเทศ และการสร้างเงินใหม่ หากรัฐบาลยืมเงินโดยการออกหลักทรัพย์ธนารักษ์ การกู้ยืมนี้จะเรียกว่าพันธบัตรรัฐบาล

เมื่อมีการระดมเงินทุน จึงมีหนี้เกิดขึ้น หนี้เหล่านี้จึงมีชื่อว่า “หนี้สาธารณะ”

หนี้สาธารณะเป็นหนี้ประเภทหนึ่งที่พบบ่อยที่สุด เราทุกคนจำเป็นต้องรู้แนวคิดพื้นฐานของหนี้สาธารณะและเข้าใจผลกระทบของหนี้สาธารณะที่มีต่อชีวิตของประชาชน ในบทความนี้ จะพาทุกท่านมาทำความเข้าใจพื้นฐานของหนี้สาธารณะ ประเภทของหนี้สาธารณะ และรูปแบบของการกู้หนี้ยืมสินของรัฐบาล และสภาพของหนี้สาธารณะในประเทศไทย ณ ปี พ.ศ. 2565

หนี้สาธารณะคืออะไร

แนวคิดเรื่องหนี้สาธารณะมีความซับซ้อน เป็นรูปแบบหนึ่งของการประกวดราคาทางกฎหมายที่รัฐบาลสร้างขึ้นผ่านการกู้ยืมจากนักลงทุน การรับเงินจากพลเมืองของตน หรือผสมผสานทั้งสองวิธีเข้าด้วยกัน มักใช้เป็นแนวทางในการกระตุ้นเศรษฐกิจ ซึ่งเราน่าจะใช้ได้ผลดีกับประเทศไทย เพราะพวกเขาเป็นหนี้สาธารณะสูงที่สุดในโลก

หนี้สาธารณะคือเงินที่รัฐบาลเป็นหนี้นักลงทุนทั้งในและต่างประเทศ สิ่งสำคัญคือต้องจำไว้ว่าหนี้สาธารณะไม่เหมือนกับการขาดดุล การขาดดุลคือความแตกต่างระหว่างสิ่งที่รัฐบาลใช้จ่ายกับสิ่งที่ได้รับจากรายได้ หนี้สาธารณะคือจำนวนเงินทั้งหมดที่รัฐบาลได้ยืมมาในช่วงเวลาหนึ่งเพื่อใช้เป็นเงินทุนในส่วนที่ขาดดุล

รัฐบาลยืมเงินด้วยเหตุผลหลายประการ บางครั้งก็เพราะมีสงครามหรือภาวะเศรษฐกิจตกต่ำและรายรับจากภาษีไม่เพียงพอที่จะครอบคลุมค่าใช้จ่ายทั้งหมด ในบางครั้งอาจเป็นเพราะรัฐบาลต้องการลงทุนในโครงสร้างพื้นฐานหรือการศึกษา และไม่มีเงินเพียงพอที่จะจ่ายล่วงหน้าทั้งหมด

ไม่ว่าจะด้วยเหตุผลอะไร เมื่อรัฐบาลยืมเงิน ก็ต้องเสียดอกเบี้ยหนี้นั้น ดอกเบี้ยนั้นสามารถเพิ่มขึ้นเมื่อเวลาผ่านไป โดยเฉพาะอย่างยิ่งหากหนี้ยังคงเติบโต นั่นเป็นเหตุผลสำคัญที่รัฐบาลต้องควบคุมการกู้ยืม และเหตุใดการลดการขาดดุลจึงมีความสำคัญ

ประเภทของหนี้สาธารณะ

เราอาจจำแนกประเภทของหนี้สาธารณะออกได้ 4 ประเภท ตามมุมมอง ดังนี้

หนี้สาธารณะตามแหล่งเงินกู้

การจำแนกหนี้สาธารณะตามแหล่งเงินกู้ ได้แก่ บรรดาสถาบันการเงินระหว่างประเทศ รัฐบาลต่างประเทศ และตลาดเงินทุนของประเทศต่าง ๆ

หนี้สาธารณะตามแหล่งสกุลเงิน

เนื่องจากรัฐได้ไปกู้หนี้จากประเทศต่าง ๆ ตามประเภทข้างต้น จึงมีเงินสกุลต่างประเทศที่ต้องจ่ายคืนจำนวนมาก ทั้งนี้ยังได้รับผลกระทบจากอัตราแลกเปลี่ยนที่ไม่คงที่อีกด้วย

หนี้ที่รัฐบาลไปค้ำประกัน

หนี้สาธารณะประเภทนี้หมายถึงการที่รัฐไปอุ้มชู ช่วยเหลือวิสาหกิจ หรือรัฐวิสาหกิจ เช่น รถเมล์ การไฟฟ้า เงินช่วยเหลืออุดหนุนภาคส่วนต่าง ๆ (เช่น ลดค่าน้ำให้ประชาชน รัฐต้องนำเงินไปจ่ายส่วนต่างให้ประปา) 

หนี้สาธารณะจากเครือข่ายธุรกิจการเงิน

เกิดหนี้สาธารณะขึ้นได้อย่างไร

หนี้สาธารณะคือเงินที่รัฐบาลเป็นหนี้ผู้อื่น อาจอยู่ในรูปแบบของพันธบัตร เงินกู้ หรือภาระผูกพันทางการเงินอื่น ๆ รัฐบาลยืมเงินด้วยเหตุผลหลายประการ เช่น เพื่อใช้ในการทำสงคราม จ่ายค่าสวัสดิการสังคม หรือลงทุนในโครงสร้างพื้นฐาน หรือนำมาเป้นเงินอุดหนุนกระตุ้นเศรษฐกิจ

หนี้สาธารณะเกิดขึ้นเมื่อรัฐบาลใช้จ่ายเงินมากกว่าความสามารถที่จะหาเงินมาได้ (ด้วยการเก็บภาษีประเภทต่าง ๆ) การใช้จ่ายที่ขาดดุลนี้ได้รับการสนับสนุนทางการเงินจากการกู้ยืมจากบุคคล ธุรกิจ และรัฐบาลต่างประเทศ ดอกเบี้ยหนี้นี้ต้องจ่ายโดยผู้เสียภาษีซึ่งจะเพิ่มภาระหนี้เป็นวงจร

ขนาดของหนี้สาธารณะของประเทศต่าง ๆ เพิ่มขึ้นอย่างมากในช่วงไม่กี่ปีที่ผ่านมา อันเนื่องมาจากการขาดดุลจำนวนมากที่เกิดจากการลดภาษีและการใช้จ่ายที่เพิ่มขึ้น สิ่งนี้นำไปสู่ความกังวลเกี่ยวกับความยั่งยืนของหนี้และผลกระทบต่อเศรษฐกิจ

ตัวอย่างของหนี้สาธารณะมีอะไรบ้าง

มีตัวอย่างมากมายเกี่ยวกับหนี้สาธารณะ แต่รัฐบาลสหรัฐฯ เป็นลูกหนี้รายใหญ่ที่สุด รัฐบาลสหรัฐฯ เป็นหนี้มาตั้งแต่ปี ค.ศ. 1835 และหนี้ของชาติปัจจุบันอยู่ที่กว่า 22 ล้านล้านดอลลาร์ ตัวอย่างอื่น ๆ ของหนี้สาธารณะ ได้แก่ สหราชอาณาจักร ญี่ปุ่น และอิตาลี

หนี้สาธารณะสามารถนำมาใช้เพื่อวัตถุประสงค์ที่หลากหลาย เช่น การจัดหาเงินทุนสำหรับโครงการโครงสร้างพื้นฐาน หรือการกระตุ้นเศรษฐกิจในช่วงภาวะถดถอย อย่างไรก็ตาม มันสามารถนำไปสู่ปัญหาทางเศรษฐกิจได้หากไม่ได้รับการจัดการอย่างเหมาะสม ตัวอย่างเช่น หนี้สาธารณะในระดับสูงอาจนำไปสู่อัตราดอกเบี้ย เงินเฟ้อ และแม้แต่การผิดนัดชำระในระดับสูง

ดังนั้นจึงเป็นสิ่งสำคัญที่จะต้องเข้าใจทั้งประโยชน์และความเสี่ยงของหนี้สาธารณะก่อนตัดสินใจว่าจะกู้ยืมเงินหรือไม่

ภาพรวมหนี้สาธารณะของไทย 2565

รัฐบาลไทยได้ก่อหนี้สาธารณะในช่วงไม่กี่ปีที่ผ่านมา ข้อมูลจากสำนักงานบริหารหนี้สาธารณะ กระทรวงการคลัง เผยว่า ณ วันที่ 30 มิถุนายน พ.ศ. 2565 หนี้สาธารณะของไทยอยู่ที่ 9,337,543.02 บาท หรือประมาณ 58.38% ของ GDP

เหตุผลหลักในการกู้ยืมของรัฐบาลคือการจัดหาเงินทุนสำหรับโครงการโครงสร้างพื้นฐานและเพื่อกระตุ้นเศรษฐกิจในรูปแบบต่าง ๆ

หากกมองแคบลงมาอีกหน่อย จะพบว่า หนี้สาธารณะของไทยในเวลานี้ สามารถแบ่งออกเป็นสองประเภท ได้แก่ หนี้ภายในและหนี้ภายนอก

หนี้ภายในคือเงินที่รัฐบาลกู้ยืมจากคนไทยผ่านการออกพันธบัตรรัฐบาล

ในขณะที่หนี้ภายนอกคือเงินที่รัฐบาลกู้ยืมจากแหล่งต่างประเทศ ไม่ว่าจะเป็นธนาคารโลก รัฐบาลสหรัฐอเมริกา องค์กรความร่วมมือระหว่างประเทศของญี่ปุ่น เป็นต้น

รัฐบาลไทยพึ่งพาแหล่งเงินทุนจากภายนอกเพิ่มมากขึ้นในช่วงไม่กี่ปีที่ผ่านมา ส่งผลให้หนี้สาธารณะเพิ่มขึ้น สาเหตุหลักมาจากอัตราดอกเบี้ยที่ต่ำกว่าและระยะเวลาการชำระคืนที่ยาวนานกว่าเงินกู้ยืมจากแหล่งในประเทศ

การเพิ่มขึ้นของหนี้สาธารณะได้ช่วยสนับสนุนโครงการโครงสร้างพื้นฐานที่สำคัญหลายแห่งในประเทศไทย ซึ่งรวมถึงการก่อสร้างทางหลวง สนามบิน และระบบขนส่งมวลชน รัฐบาลยังได้ใช้เงินกู้เพื่อกระตุ้นเศรษฐกิจในช่วงที่เศรษฐกิจเติบโตช้า

แม้ว่าการเพิ่มระดับหนี้สาธารณะจะเป็นประโยชน์ แต่ก็ยังมีความเสี่ยงที่เกี่ยวข้อง ซึ่งรวมถึงความเป็นไปได้ของการผิดนัดชำระหนี้และการเพิ่มขึ้น

บทส่งท้าย

หนี้สาธารณะคือผลพวงการการกู้ยืมเงินของรัฐบาลในฐานะส่วนที่จำเป็นในการทำงานของเศรษฐกิจของประเทศ ด้วยหนี้ที่กู้ยืมมา จะช่วยให้รัฐบาลลงทุนในโครงสร้างพื้นฐานและโครงการอื่น ๆ ที่เป็นประโยชน์ต่อสังคมในระยะยาวได้ อย่างไรก็ตาม การรักษาหนี้สาธารณะนี้ให้อยู่ภายใต้การควบคุมนั้นเป็นสิ่งสำคัญ เพื่อไม่ให้กลายเป็นภาระสำหรับคนรุ่นต่อไปในอนาคต ด้วยการจัดการอย่างรอบคอบ การกู้ยืมของรัฐบาลอาจเป็นพลังบวกต่อเศรษฐกิจ และหนี้สาธารณะก็ไม่ใช่เรื่องไม่ดีเสมอไป